Het is een begrip dat u vast wel eens gehoord heeft, maar wat betekent biodiversiteit nou eigenlijk? Het is een term die we gebruiken om de rijkdom van de natuur aan te duiden. Het gaat om de grote verscheidenheid aan alle soorten dieren, planten, habitats en genen. Biodiversiteit zorgt door de interactie met omgevingsfactoren voor ecosystemen waarin organismen kunnen leven, zoals bijvoorbeeld de mens.

Deze ecosystemen zijn belangrijk om zuurstof te produceren, water te zuiveren en ontgiften, te zorgen voor de opslag en de circulatie van zoetwater, het klimaat te reguleren, vruchtbare bodem te vormen, erosie en overstromingen te voorkomen. En een goed werkend ecosysteem produceert grondstoffen, voedsel en medicijnen.

Biodiversiteit is een cruciale factor in de gezondheid van een ecosysteem. Hoe groter de variatie in wezens die samenwerken in een ecosysteem, hoe groter de capaciteit van dat ecosysteem om schokken te weerstaan en leven te ondersteunen.

Maar helaas gaat de biodiversiteit op aarde nu sterk achteruit. De mens is hiervan de oorzaak. Zo tast de mens leefgebieden van soorten aan, door onder meer boskap, wegenaanleg, visserij en handel in bedreigde diersoorten. ... En ook omdat het klimaat verandert door het energiegebruik, neemt de biodiversiteit af.

Grondsoorten in de tuin

Welk bodemleven zich in de grond van de tuin kan bevinden is afhankelijk van welke bodemsoort en hoe de kwaliteit van de grond is.  

De bodem verandert voortdurend door diverse invloeden. Zo heeft het weer een aanzienlijke invloed op de bodem, maar ook (bodem)dieren zorgen voor verandering in de bodem. De Nederlandse bodem is een mix van meerdere bodemsoorten. Hier op de Veluwe hebben we meestal te maken met zandgrond.

Klei

De voordelen van klei zijn dat het een vrij hoge pH-waarde heeft. Kalk strooien is niet of nauwelijks nodig om kalk minnende planten goed te laten groeien. De vele mineralen in een zeeklei bodem dienen als gezonde voedingsstoffen voor planten.  Wel is het zo dat het bodemleven vaak van mindere kwaliteit is, waardoor het aan te raden is om regelmatig compost aan de bodem toe te voegen.

Veen

Onverteerde plantenresten zijn kenmerkend voor een veenbodem en hebben een grote invloed op de vruchtbaarheid van de bodem. Het bevat veel organische stof. Ook is een veenbodem een zeer zure bodem, omdat er veel plantzuren in dit bodemtype zitten. Daardoor groeien zuurminnende planten bijzonder goed op een veenbodem. Het hoge gehalte organische stof in dit bodemtype voorziet planten van de juiste voedingsstoffen.

Nadelen heeft veen ook, en de gevolgen ervan kunnen groot zijn. Wanneer veen opdroogt, gaat het inklinken en scheuren vertonen. Een ander nadeel is dat veel kalk strooien benodigd is om kalk minnende planten en een gazon goed te laten groeien op een bodem van veen.

Löss

De kenmerken van löss zijn de korrelgrote, bewerkbaarheid en kleur. Lösskorrels zijn iets grover van structuur dan klei, maar vele malen fijner dan zandkorrels.

Doordat lösskorrels wat betreft het formaat tussen klei- en zandbodems inzitten, wordt het beste van deze 2 gecombineerd. Een lössbodem is hierdoor zowel waterdoorlatend bij hevige regenval, maar kan in droge periodes meer water vasthouden dan zand. Ook is dit bodemtype luchtig, waardoor de grond makkelijk te bewerken is en planten er makkelijk in kunnen wortelen.

Zand

Zandbodems zijn de ijstijd ontstaan. In die tijd waren de Noordzee en rivieren in Nederland opgedroogd. Het zand wat op deze bodems aanwezig was werd met enorme winden over het land verspreid en kwam neer op verschillende plaatsen.

Er is sprake van een zandbodem als minimaal 50% van de bodem uit zand bestaat. Een zandbodem is te herkennen aan een duidelijke gelaagdheid, van toplaag tot schoon zand laag (het gele zand). Ook de grove structuur van zandkorrels is kenmerkend voor een zandbodem.

Een bodem van zand heeft als voordeel dat overtollig regenwater makkelijk de bodem inzakt. Ook warmt een zandbodem snel op, waardoor al na de eerste zonnestralen het bodemleven en plantengroei opgang komt.

Aan de andere kant vormt de open structuur van een zandbodem ook een nadeel. Doordat water makkelijk weg kan trekken in de bodem, worden ook voedingsstoffen en andere mineralen van de toplaag naar dieper gelegen lagen getransporteerd. Het gevolg is dat de bodem snel ‘verschraalt’. Om dat tegen te gaan moet er vaker mest en kalk gestrooid worden.

Het is bij een zandbodem altijd aan te raden om goed te bemesten met organisch materiaal.

Hierdoor wordt de biodiversiteit in het bodemleven gestimuleerd en zal de zandgrond zich op een natuurlijke ontwikkelen waardoor planten beter gaan groeien.

Het belang van bodemleven in de tuin

Een tuin vol met leven, volle bloeiende borders en zingende vogels is een van de mooiste dingen die er zijn. Het meeste zie je iedere dag boven de grond, maar wat gebeurt er allemaal ondergronds? ‘Steek uw hoofd eens onder het maaiveld’ om uw tuin nog een beetje beter tot zijn recht te laten komen.

Een gezonde bodem is belangrijk voor een gezonde tuin bovengronds. Hoe groter de biodiversiteit des te groter de veerkracht van de tuin. Alles heeft invloed op uw planten. O.a. mieren, pissebedden, duizendpoten, slakken en wormen houden de bodem gezond. Ze zijn altijd hard aan het werk met het graven en woelen en verteren van plantenresten. Zo houden ze de bodem lekker luchtig en gezond voor uw planten. Al die gezellige kriebelbeestje zijn ook nog eens een lekker hapje voor vogels en bepaalde zoogdieren. De egel zal bijvoorbeeld heel dankbaar zijn. Naast de bekende bodemdieren die iedereen wel eens heeft gezien leven er in een hand grond honderden tot duizenden andere ongewervelde dieren.  Samen met een ongekend netwerk aan schimmels, bacteriën en dergelijke zijn deze bodemorganismen betrokken bij het functioneren van ecosystemen. Al dit bodemleven in een gezonde bodem beïnvloed elkaar en wordt tezamen ook wel het bodemvoedselweb genoemd.

Bodemleven kan positief of negatieve invloed hebben op planten. Veel plantensoorten hebben op een of andere manier een symbiose met micro-organismen en dat werkt groei bevorderend. Dit maakt de planten weerbaar tegen ziekteverwerkers of vraat. Helaas zijn er ook organismen die zich voeden met de wortels van de plant of ziekteverwekkende bacteriën en schimmels die groei remmend werken. Deze komen in de meeste gevallen alleen voor in een verstoorde bodem. Bijvoorbeeld na het afgraven van zand, overmatig schoffelen of na het gebruik van kunstmest. 

De praktijk

Als u een steentje aan het vergroten van de biodiversiteit in uw tuin wilt bijdragen hebben wij een klein aantal adviezen ten aanzien van de grond;

• Laat eens de staat van uw grond testen en volg de hieruit voortkomende adviezen van compost of bemesting op. Hoe rijker/completer de grond hoe groter het bodemleven.
• Laat de grond z’n werk doen; schoffel niet onnodig om zo het bodemleven niet te verstoren. Dus pluk onkruid met de hand uit de grond of gebruik een kleine onkruidsteker i.p.v. een grote spade.
• Laat het afgevallen blad in de winter in de borders liggen of breng het er zelfs naar toe als een beschermende laag tegen de vorst. De bodemdieren kunnen het verteren en verrijken zo uw grond.
• Zorg in de zomer voor een beschermende mulchlaag tegen uitdroging van de grond. Dit kan bijv. met houtsnippers, klein geknipt tuinafval of gemaaid gras. Let wel op dat u geen onkruidzaden mee strooit.
• Niet spitten. Op verschillende dieptes in de grond wonen verschillende soorten bacteriën en beestjes. Aan de oppervlakte bacteriën die zuurstof nodig hebben en lager bacteriën die daar niet tegen kunnen. Lekker laten zitten dus.

Naar aanleiding van dit artikel is er een lezing op dinsdag 15 maart 2022 door John van Heiningen van het IVN Apeldoorn. De lezing gaat over het grondleven. Voor meer informatie over lezingen klik hier.