Dit is de titel van een leuk en interessant boek, geschreven door Dick Veenhuizen (in nauwe samenwerking met de Vereniging Oud Apeldoorn), dat onlangs verscheen. Dick Veenhuizen werd in zijn jonge jaren gegrepen door al het moois dat hij, aan de hand van zijn vader, zag in de kassen van de bloemisterij Het Loo in Apeldoorn. Hier ontstond zijn liefde voor bloeiende planten. Zijn interesse leidde hem voor dit boek onder meer naar de archieven van Coda, waar hij constateerde dat er vroeger in Apeldoorn veel grote en kleine boom- en bloemkwekerijen gevestigd waren. Een deel bestaat nog. Dit alles maakte Dick Veenhuizen nieuwsgierig en zo ontstond het boek.

Paleis het Loo gaf een behoorlijke impuls aan de kwekerijbranche in Apeldoorn en omstreken. Vanaf 1686 werden de eerste Hollandse baroktuinen aangelegd op initiatief van Stadhouder Willem III en zijn vrouw, de Engelse prinses Mary Stuart II. Jachthuis het Loo was zelfvoorzienend, dus waren er kwekerijen waar naast bijzondere bloemen en planten ook groenten en fruit werden verbouwd. De lievelingsgroente van Stadhouder Willem III waren b.v. jonge groene erwtjes. Van Apeldoorn zoals we het nu kennen was toen nog totaal geen sprake. De Nederlandse stadhouder werd in 1689 gekroond tot koning van Engeland en besloot zijn jachtslot uit te breiden tot paleis. Door de aantrekkingskracht van de nieuwe grandeur van het Loo ontwikkelden zich in de omgeving ook oude en nieuwe landgoederen waar – evenals op het Loo - siertuinen werden aangelegd en waar kwekerijen werden opgezet. Latere Oranjes en de broer van Napoleon, die op paleis het Loo verbleven, veranderden hun tuinen naar ontwerpen van internationaal bekende architecten. Door geregeld verblijf van de Oranjes op de Veluwe kozen in de loop van de 18^e eeuw meer welgestelden voor Apeldoorn als hun woonplaats (b.v. in de Parkenbuurt) en lieten om hun villa’s tuinen aanleggen, die natuurlijk ook onderhouden moesten worden. Dit betekende werk voor kwekers. Hun kwekerijen werden rondom de toenmalige bebouwing aangelegd.

Dick Veenhuizen spitte voor zijn boek ook het archief van de afdeling Apeldoorn van de (Koninklijke) Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde (KMTP), nu Groei & Bloei, door. De Apeldoornse afdeling van deze vereniging werd opgericht in 1883, op initiatief van zijn baas Koning Willem III die in die tijd permanent op Paleis het Loo verbleef, door zijn chef-bloemist. De Koning zette zich in de 2^e helft van de 19^e eeuw in voor de bebossing van de Veluwe en dit gaf een enorme impuls aan de groene ontwikkeling van Apeldoorn. Het stimuleerde de ontwikkeling van boomkwekerijen in Apeldoorn en omgeving. Toen in de 20^e eeuw Apeldoorn door nieuwe woningbouw ging groeien werden de kwekerijen steeds meer naar de buitenranden en de dorpen rondom Apeldoorn ‘verdreven’. Koning Willem III liet Apeldoorn in 1876 aansluiten op het spoorwegnet. In dat jaar kwam ook het Oranje Park gereed. Dit bracht nieuwe groei voor Apeldoorn, want de natuurlijke, groene en gezonde omgeving lokte veel renteniers en oud-Indiëganger uit het westen van ons land. In die tijd legde Willem III op het Loo zijn Arboretum (tuin met veel soorten bijzondere bomen) aan. Wat in die periode werd aangelegd moest natuurlijk ook worden bijgehouden en zo ontstond langzamerhand de interesse en liefde voor tuinieren. De KMTP richtte zich niet alleen op vergroting van kennis bij professionele kwekers, maar promootte bij de burgers van Apeldoorn de verzorging van hun tuinen. Het organiseren van voortuinkeuringen was hier een voorbeeld van. Hierop aansluitend probeerde de Gemeente Apeldoorn de zich ontwikkelende stad een fleurig aanzien te geven. Zo zette de Gemeente ook zelf een kwekerij op.

Dick Veenhuizen laat met zijn boek zien dat Apeldoorn door het werk van de kwekers in de afgelopen eeuwen steeds verder is vergroend. Aanvankelijk was er weinig kennis van het kwekersvak. De gunstige omstandigheden (goede kwaliteit van de enkgronden en de relatief lage grondprijs van de markegronden) trokken kwekers aan. Rond 1900 kwamen er zelfs 7 uit Boskoop en 5 uit Amsterdam. De eerste beroepskweker was J.D. Niessink, de zoon van de warmoezenier (groentekweker) van paleis het Loo. Hij begon in 1852 aan de Asselsestraat. Rond 1875 ontstond de ene na de andere bloemkwekerij. De eerste bloemenwinkels volgden vanaf begin 1900. Rond 1880 begon K. van Nes en Znn. met het kweken van fruitbomen, die in de omgeving gretig aftrek vonden. In 1896 werd door dhr. Markhorst de 1^e straatmarkt opgezet, maar het kostte nog een flink aantal jaren voor dit tot bloei kwam.

De (Koninklijke) Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde, nu Groei & Bloei (afd. Apeldoorn) is van grote betekenis geweest voor het groene karakter van Apeldoorn. Alle beroepskwekers waren lid! In de eerste eeuw van het bestaan van de KMTP waren vaak de tuinbazen van de Koninklijke Bloemisterij Het Loo de voorzitters van de vereniging. Voor hen stond de goede ontwikkeling van het tuinbouwonderwijs in onze omgeving voorop. Veel lagere tuinbouwscholen zijn in die tijd opgericht op initiatief van de regionale afdeling van de Maatschappij (b.v. de agrarische school in Twello). Belangrijk voor hen was ook de goede relatie met vaklieden van de tropische landbouwschool in Deventer. In die tijd werden al lezingen en cursussen gegeven en – niet vergeten – prachtige tentoonstellingen georganiseerd. Kranten publiceerden veel enthousiaste verhalen en verslagen over ‘alles wat groeit en bloeit en ons altijd weer boeit (naar F.I. Brouwer)’.

Begin 20^ste eeuw ging de Rijksoverheid het tuinbouwonderwijs zelf organiseren en door de oprichting van vakorganisaties gingen economische belangen de boventoon voeren. Bloemen kweken was niet meer een luxe en dit was het sein voor de KMTP om zich meer te gaan richten op tuinier liefhebbers en sierteelt. Na de 2^e WO konden ‘amateurs’ meer aandacht besteden aan de inrichting van hun tuin. Voor kwekers ontstond zo een nieuwe markt. Ondertussen zijn in de 21^ste eeuw de leden van de KMTP met name ‘amateurs’. Dit wordt met de toevoeging ‘Groei & Bloei’ aan KMTP ook in de naam van de vereniging tot uitdrukking gebracht. En zo is het ‘nog steeds uniek in ons land dat binnen dezelfde vereniging vakmensen met liefde voor hun beroep en amateurs met vaak grote vakkennis gezamenlijk tot wederzijds genoegen en voordeel eendrachtig optrekken’ (citaat G. Wagenaar, oud-voorzitter Groei & Bloei).

Dick Veenhuizen besteedt in zijn boek veel aandacht aan het kwekers vak (zoals het vermeerderen van planten, het bestrijden van plantenziekten, teeltvormen, veredeling) en aan de veranderingen die in de tijd hebben plaatsgevonden. Zo heb je tegenwoordig het ‘kwekersrecht’ dat bepaalt dat dat sommige planten niet meer door elke kweker van zaad of stek mogen worden opgekweekt, maar moeten worden gekocht bij vaak buitenlandse fabrieksmatige kwekers. Hij behandelt ook de ‘kwekers goeroes’, zoals b.v. kerstbomenkweker Gerrit Brinkman (Wenum-Wiesel) en Hendrik Jan Kok Ankersmit, de oud leer-fabrikant die als botanicus internationale bekendheid kreeg. Maar ook de hoveniers, alleskunners op het gebied van tuin- en parkaanleg, exotische planten, bloemen, groenten en fruit, overwintering, ziektebestrijding; die er om bekend staan adviezen te geven en gedachten en wensen in daden om te zetten.

Het boek behandelt individuele kwekers en de ontwikkeling van hun bedrijven door de tijd, de gemeentelijke kwekerij, boomkwekerijen en kwekers in de omringende gemeenten van Apeldoorn en beschrijft belangrijke de bloemententoonstellingen die in Apeldoorn werden gehouden. Er is een kaartje toegevoegd, waarop de kwekerijen in Apeldoorn terug zijn te vinden. Kortom, een heerlijk boek voor mensen met oog voor hun omgeving, voor tuinliefhebbers, voor mensen die houden van geschiedenis en natuurlijk vooral voor Groei & Bloei-ers en Apeldoorn-ers.

Dit boek heeft mij veel geleerd over mijn woonomgeving. Ik heb genoten van Dick Veenhuizens beschrijvingen, inventarisaties en verhalen, van de foto’s en ik beveel dit boek daarom van harte aan bij de leden van Groei & Bloei!

Tienke Koning

Uitgever: Vereniging Oud Apeldoorn € 24,95
Website over het boek: www.erfgoedplatformapeldoorn.nl/fahp/boek-groen-apeldoorn/
Over het Groei & Bloei deel van het boek kunt u hier meer lezen: apeldoorn.groei.nl/over-ons/historie